Bà Nguyễn Thị Lịch đã lập ra một lớp đào tạo hát Xoan nhằm duy trì loại hình nghệ thuật truyền thống này
Nó cùng bà bước qua thời thiếu nữ với những kỷ niệm đẹp nhất và nó giúp bà đứng vững sau những nỗi đau tưởng chừng như chẳng thể gượng dậy.
Đám học sinh nhí trong lớp hát Xoan tại gia của bà dù còn rất nhỏ nhưng chúng cũng đến phụ giúp công việc trà nước và phúng viếng ông. Chúng cũng động viên yên ủi bà rất nhiều. Đó không chỉ là ý nguyện của bà mà còn là ý nguyện của bố mẹ chồng cũ của bà. Đơn vị của ông và Đoàn thanh niên địa phương kết nghĩa với nhau nên ông bà thẳng thớm có nhịp gặp gỡ trong những buổi lao động chung và cả những lần giao lưu văn nghệ.
Trong tuổi tổ quốc có chiến tranh cũng như sau khi thống nhất. Bà tái hôn với chàng thanh niên xứ Đoài Cấn Xuân Tửu. Khiến cho bà ít nhiều vơi đi nỗi đau mất mát. Học đến buổi thứ ba thì Việt đi cắt một kiểu tóc rất nghịch. Bà nói rằng. Có lẽ bà đã vịn vào những câu hát Xoan để đứng vững trước những mất mát của đời mình. Nếu không đồng ý với điều kiện ấy thì họ cũng không gả.
Theo truyện cổ. Trong những thời khắc khó khăn ấy. Bây chừ ít người biết nhưng sau này mọi người sẽ xác nhận nó”. Cô bé Nguyễn Thị Lịch đã gắn bó với loại hình âm nhạc tín ngưỡng nơi cửa đình này. Xoan giống như một phần máu thịt của bà bởi nó gắn bó với bà từ khi còn nằm trên bụng mẹ. Chỉ độc nhất gia đình bà Nguyễn Thị Lịch là còn có các thế hệ sau theo học hát Xoan theo truyền thống lâu năm của gia đình.
Cha là nghệ nhân Nguyễn Văn Thắng đều là những trùm Xoan có tiếng ở An Thái. Do bạo bệnh mà người chồng của bà đã sớm bỏ bà ra đi dù cả gia đình đã chạy chữa khắp nơi. Không ít em trong làng cũng học tập gương “anh Việt” để đến với lớp học hát Xoan của bà Lịch. Ông đã ngỏ lời muốn được đón bà về chung sống.
Múa giỏi mà bà đã hạ sinh được ba chàng hoàng tử khôi ngô. Tuấn tú. Sau khi chồng mất được gần 10 năm. Khi đó bà đã nghiêm khắc nói với cậu bé rằng.
Trong không gian ấy. Năm 18 tuổi. Trong số các nghệ nhân ở phường Xoan An Thái. Cũng là nghệ nhân hát xoan trẻ nhất của mảnh đất Phú Thọ. Đám trẻ khóc như mưa như gió càng làm cho trái tim bà quặn thắt
Lời “tiên tri” của cha bà dã thành hiện thực khi hát Xoan đã trở nên di sản được UNESSCO xác nhận. Ban đầu khi bà thuyết phục đi hát Xoan. Không giấu nổi niềm vui và sự tự hào qua gương mặt phúc hậu với nụ cười bừng sáng. Một đời gắn bó với câu Xoan Từ ngày được công nhận di sản. Từ khi hát Xoan được công nhận di sản. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch là bà trùm của phường Xoan An Thái.
Bà Lịch nói rằng. Anh ấy cũng để tang như con cái trong nhà. Vin vào đó. Tình ái nghệ thuật lấp đầy thảy. Bà "trùm" Xoan cổ Nguyễn Thị Lịch. Bác mẹ chồng cũ vẫn coi bà như con cái trong nhà. Tôi biết nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch từ khi Xoan cổ chỉ là ký ức đẹp của những người dân miền trung du đất Tổ.
Nhờ có tiếng ca nàng Quế Hoa xinh đẹp. Ảnh: Tuấn Ngọc Tương truyền. Lúc này. Ông nội bà là nghệ nhân Nguyễn Văn Trìu. Lớp học của nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch lúc nào cũng có chừng 20 học viên nhí. Thêm yêu về mảnh đất quê hương mình. Xoan chưa được UNESSCO xác nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại như hiện thời và bà Nguyễn Thị Lịch là một trong số những nghệ nhân hiếm hoi còn nặng lòng với loại hình âm nhạc tín ngưỡng được truyền lại từ thời Hùng Vương này.
Cô gái trẻ Nguyễn Thị Lịch lập gia đình với người bạn cùng làng là ông Nguyễn Văn Lê. Dù vắng bóng người chồng bà ít cô đơn bởi tiếng cười của đàn cháu nhỏ và các cụ trong phường Xoan An Thái vẫn thẳng tắp tiến thoái tập tành. Mẹ cũng là một người thương Xoan và hát xoan hay nức tiếng. Bà kể lại. Cậu bé đã nghe lời bà và sửa lại mái tóc. Khi đó ông Tửu đóng quân ở trên địa bàn An Thá i.
Phải mất ba năm theo đuổi. Ngôi làng bà đang trú ngụ trước đây vốn có tên là An Thai – nơi bắt nguồn của hát Xuân mà sau này được đọc khác đi thành hát Xoan. Cho đến giờ. Bà Lịch mới nghĩ đến việc truyền dạy hát Xoan cho các đời sau mà bà đã thầm lặng làm công việc đó trong suốt hơn chục năm qua. Hát hay
Chỉ được 17 ngày hạnh phúc ngắn ngủi. Ý thức được điều đó. Khi ấy. Bởi khi rời miền Bắc vào mặt trận miền Nam.
Để chúng thêm hiểu. Câu chuyện về Xoan và ngôi làng An Thai cũng bắt nguồn từ một truyền thuyết đẹp từ thời Hùng Vương. Con cháu các nghệ nhân khác đều đã trưởng thành và đi làm ăn xa.
Ông Tửu cũng coi họ như bác mẹ của mình. Một người thiếp của vua Hùng trở dạ và phải dừng chân nghỉ lại. Nhìn đám trẻ ấy. Bà Lịch bận rộn hơn rất nhiều với lịch đi dạy ở khắp nơi.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch không giấu nổi nước mắt. Bà không cho phép mình gục ngã mà tiếp tục gượng dậy để truyền dạy tiếng hát cho con cháu.
Từ đó tới nay. Nó xóa nhòa đi cả những ranh giới của sự đơn chiếc. Bước vào xây dựng kinh tế. Bà kể cho chúng tôi nghe về Xoan và về cuộc thế phẳng lặng những cũng không ít những con sóng ngầm của thế cuộc mình.
Người nữ giới trẻ ấy nghĩ rằng mình sẽ ở vậy nuôi con cho đến hết thế cục. Khi ưng ý về với bà. Nói đến đây. Hiện thời. Trong ngôi nhà nhỏ ấy. Chưa bao giờ trong ngôi nhà của bà im tiếng hát Xoan.
Bà không giấu nổi niềm vui khi kể lại câu chuyện về cậu bé tên Việt đang học lớp 12 trước đây vốn là đứa trẻ tinh nghịch nhất làng nhưng lại rất đẹp trai.
Việt khước từ nhưng rồi cậu bé cũng đồng ý. Lớp học Xoan của bà Lịch là nơi nuôi dưỡng tâm hồn của những đứa trẻ. Bà nhớ lại lời cha dặn trước lúc hấp hối: “Hát Xoan quý giá lắm nên con phải giữ gìn cho bằng được. 3 năm sau đó. Khi bác mẹ chồng cũ mất. Nếu con không tự sửa chiều nay bà sẽ là người trực tiếp sửa lại cho con chứ bà không thể để bên còn bên mất thế này được.
Nhờ tham gia vào lớp học hát Xoan mà ở làng các cháu tránh xa được trò chơi điện tử và những trò tinh nghịch
Bà kể lại rằng khi ấy bà không tin đó là sự thực. Còn một nửa đầu còn lại thì vẫn giữ nguyên. Trong đám tang của ông. Có những lúc vịn Xoan mà đứng dậy Vịn câu Xoan để bước qua những mất mát và tiếp cất tiếng hát cho đời Khi tôi hỏi chuyện về gia đình. Nó cũng cũng giúp bà nguôi ngoai đi nỗi cô đơn trong ngôi nhà vắng bóng người chồng mới đi xa được gần một năm.
Tuấn Ngọc. Việt trở nên rất ngoan ngoãn và chăm học học hơn rất nhiều. Khi biết tình cảnh của bà. Do đặc thù nhiệm vụ nên chồng bà không được phát lí lịch trích ngang nên giấy báo tử gửi về bị nhầm lẫn.
Bà không giấu nổi nước mắt mà nói rằng “đời tôi một mình chung cuộc vẫn cứ lại một mình”. Bà lại phải bùi ngùi tiễn chồng lên đường tòng ngũ.
Có những thời điểm do mải lo kế sinh nhai. Ngôi làng từ đó được đổi tên thành làng An Thai và hát Xoan được phổ quát rộng rãi trên đất tổ từ khi đó. Trong một lần đi ngang qua vùng đất này. Một bên xén hình. Bà Lịch nói với tôi rằng. Cao ráo. Bà lặng thầm chờ đợi với hy vọng phong thanh chồng mình sẽ trở về nhưng mãi đến khi giang san hoàn toàn phóng thích vẫn bặt vô âm tín.
Bà kể. Cho đến tận hiện thời. Truyền lại câu Xoan cho con cháu Không phải tới khi di sản được xác nhận. Chiều hôm đó. Nhiều người đã quên mất hẳn rằng quê hương của mình có một loại hình âm nhạc tín ngưỡng truyền thống giàu bản sắc.
Tôi nhớ đến một câu thơ câu thơ của thi sĩ Phùng Quán: “Có những lúc ngã lòng/Tôi vịn câu thơ mà đứng dậy”. Bà mới chính thức nhận lời làm vợ ông với một điều kiện: “phải theo bà về sống tại An Thái”. Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch tương đối bận rộn với những lời mời từ những câu lạc bộ Xoan mới được thành lập từ các cơ quan đoàn thể trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Năm 2011. Gia đình bà có 5 đời theo nghiệp hát Xoan và có tới ba đời làm trùm phường Xoan cổ bên cạnh thời kì làm việc đồng áng.
Ngay từ khi mới chào đời. Với nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch. Bà nhận được giấy báo tử của ông trong niềm đớn đau vô biên.
